Katten fascineren mensen al millennia lang – aanbeden als goden, gevreesd als heksenfamilies, en zorgvuldig gefokt om te voldoen aan onze steeds veranderende esthetische grillen. Tegenwoordig regeren ze als internetsensaties en belichamen ze zowel schattige luchtigheid als raadselachtige afstandelijkheid. Tim Flach, gerenommeerd dierenfotograaf, duikt in deze complexe relatie in zijn nieuwe boek Feline, een verbluffende visuele verkenning van deze wezens die zo diep verweven zijn met ons leven.
Meer dan 170 opvallende foto’s van Flach vullen de pagina’s en laten de diversiteit binnen de kattenwereld zien: van slanke Siamezen tot pluizige Perzen. Maar Feline gaat verder dan louter esthetische schoonheid. Het duikt in de wetenschap achter onze fascinatie. Neurowetenschapper Morten Kringelbach en evolutiebioloog Jonathan Losos dragen bij aan inzichten in wat katten zo aantrekkelijk maakt.
Een treffend voorbeeld is Stella, een Cornish Rex uit Canada, wiens ongewone uiterlijk voortkomt uit genetische eigenaardigheden tijdens haar embryonale ontwikkeling. Ze belichaamt de fascinerende eigenaardigheid die vaak kenmerkend is voor kattenrassen – een eigenschap die Losos benadrukt in zijn verkenning van de genetica achter de diversiteit van katten. Hij wijst er met name op dat katten met niet bij elkaar passende ogen (vaak met één blauw oog) vaak voorkomen tussen geheel witte katachtigen.
Flach bevat ook internetsterren als Atchoum, een langharige Perziër wiens overmatige haargroei als gevolg van hypertrichose hem meer dan 900.000 Instagram-volgers heeft opgeleverd. En dan is er Zuu, een exotische korthaar die het concept van ‘schattigheid’ zelf belichaamt: een perfect afgeronde pluisbal die onmogelijk te weerstaan is.
Kringelbach onderzoekt in Feline hoe dit fenomeen ‘schattigheid’ zijn magie teweegbrengt. Bij zoogdieren en vogels is het een strategie die door jongeren wordt gebruikt om zorg van volwassenen te ontlokken. Grote ogen, ronde gelaatstrekken en prominente hoofden zijn universeel aantrekkelijke babykenmerken die ons instinct tot koestering aanwakkeren – waardoor de orbitofrontale cortex wordt geactiveerd, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor het verwerken van emoties. Deze evolutionaire reactie beperkt zich niet tot onze eigen soort; katten activeren deze beloningszone ook bij mensen.
In een fascinerend experiment scande Flach zijn eigen hersenen terwijl hij naar Loki, zijn langharige huiskat, keek. Hij zag hoe zijn orbitofrontale cortex binnen 130 milliseconden oplichtte – een reactie die sneller ging dan bewust werd gedacht. “Je kunt zien hoe schattigheid zich ontvouwt”, zegt Flach, en benadrukt de onbewuste kracht van deze katachtige kenmerken.
Maar schattigheid is niet het enige evolutionaire voordeel van een kat. Het zijn meesterlijke jagers, perfect aangepast aan hun prooi. Een acht weken oud Sphynx-katje genaamd Valentine springt speels naar een speeltje in een van de afbeeldingen van Flach, wat hun natuurlijke behendigheid en roofzuchtige instincten demonstreert.
Katten beschikken over een ongelooflijk reukvermogen, dat tot 40 keer krachtiger is dan dat van ons. Hun snorharen fungeren als nauwkeurig afgestelde sensoren en detecteren subtiele trillingen die cruciaal zijn voor het navigeren in het donker en het naderen van prooien. Zelfs hun tongen zijn gespecialiseerde hulpmiddelen: ze zijn bedekt met keratinepunten, vergelijkbaar met die in onze nagels en haar, en dienen niet alleen voor verzorging en eten, maar spelen ook een rol bij het detecteren van geuren. De ruwe textuur helpt feromonen over te brengen naar het vomeronasale orgaan in het dak van hun mond.
Misschien is geen enkel kenmerk zo boeiend als de ogen van een kat. Historisch gehuld in bijgeloof – hun helderheid geïnterpreteerd als demonische reflecties – schijnen deze lichtbollen feitelijk dankzij een speciale reflecterende laag genaamd tapetum lucidum. Deze structuur reflecteert niet-geabsorbeerd licht terug door het netvlies, waardoor katten bij weinig licht zes keer beter kunnen zien dan mensen. Losos legt uit dat hun hoge dichtheid aan staafcellen (verantwoordelijk voor het nachtzicht) en het vermogen om de pupillen te verwijden in grote mate bijdragen aan deze uitzonderlijke gezichtsscherpte.
Flach deed buitengewone moeite om deze betoverende ogen vast te leggen. Met behulp van gespecialiseerde lenzen en snelle flitsers legde hij het tapetum lucidum vast op een manier die nog nooit eerder was gezien: een glinsterend effect dat lijkt op ‘het licht van een vuurtoren, als een spiegel’, zoals Flach het beschrijft.
Feline biedt een veelzijdig portret van onze katachtige metgezellen: wetenschappelijk inzichtelijk, visueel aantrekkelijk en uiteindelijk een viering van hun blijvende kracht om ons te boeien.
