Decennia lang zijn de Afrikaanse bossen – vooral het uitgestrekte Congo-regenwoud – een cruciale mondiale koolstofput geweest, die aanzienlijke hoeveelheden CO2 uit de atmosfeer absorbeerde. Er is echter een nieuwe realiteit ontstaan: Afrikaanse bossen stoten nu meer koolstofdioxide uit dan ze absorberen, een fundamentele verandering die de mondiale inspanningen om een netto-nuluitstoot te bereiken bemoeilijkt. Deze verschuiving vertegenwoordigt een gevaarlijke feedbackloop, die ter compensatie een snellere vermindering van de uitstoot van fossiele brandstoffen vereist.
Het keerpunt: van gootsteen naar bron
Tussen 2007 en 2010 wonnen de Afrikaanse bossen aan biomassa, waardoor CO2 effectief uit de atmosfeer werd gehaald. In 2011 keerde de trend. Van 2011 tot 2017 verloren de bossen op het continent jaarlijks 106 miljoen ton biomassa – wat overeenkomt met ongeveer 200 miljoen ton CO2-uitstoot per jaar. De belangrijkste oorzaak is ontbossing, vooral in het Congo-regenwoud.
Het Congo-regenwoud, dat qua omvang de tweede is na het Amazonegebied, absorbeerde ooit naar schatting 600 miljoen ton CO2 per jaar. Nu neemt die absorptie echter snel af als gevolg van houtkap en mijnbouwactiviteiten. Dit betekent dat de planeet een essentiële natuurlijke bondgenoot verliest bij het beperken van de klimaatverandering.
Gegevens en kanttekeningen: het meten van de verschuiving
Onderzoekers gebruikten satellietgegevens om de biomassa van bossen te beoordelen door de kleur van het bladerdak, het vochtgehalte en de hoogte te analyseren. Hoewel deze metingen brede inzichten opleveren, staat de nauwkeurigheid ter discussie. Simon Lewis van University College London wijst erop dat satellietgegevens geen betrouwbaar onderscheid kunnen maken tussen boomsoorten, wat betekent dat schattingen van de koolstofabsorptie onnauwkeurig kunnen zijn. Een dicht hardhout houdt veel meer koolstof vast dan lichter hout, en dit onderscheid is van belang.
De studie houdt ook niet volledig rekening met de veengebieden van Congo, die ongeveer 30 miljard ton oude koolstof opslaan en jaarlijks een kleine hoeveelheid CO2 absorberen. Het volledige beeld is waarschijnlijk nog zorgwekkender.
De bredere context: Amazon versus Afrika
Het Amazone-regenwoud kende ook perioden waarin het meer CO2 uitstootte dan het opnam, maar de ontbossingscijfers in Brazilië zijn vertraagd dankzij recente overheidsoptreden. Daarentegen neemt de ontbossing in de Democratische Republiek Congo toe. Dit maakt de Afrikaanse situatie bijzonder urgent.
De redenen achter deze trend zijn complex: verarmde boeren kappen regenwoud voor landbouw, en illegale houtkap door buitenlandse bedrijven vernietigt waardevolle hardhoutbomen. Het probleem is systemisch en niet alleen van ecologische aard.
Financiële oplossingen: de Tropical Forests Forever-faciliteit
Op de recente COP30-klimaattop heeft Brazilië de Tropical Forests Forever Facility voorgesteld – een fonds dat tropische landen zou betalen voor het behoud van hun bossen. Het idee is om een financiële stimulans te bieden voor natuurbehoud, waarbij landen worden beloond voor elke hectare bos die overblijft. De huidige financiering blijft echter ver achter bij het doel van 25 miljard dollar. Tot nu toe is slechts 6,6 miljard dollar toegezegd.
Onderzoekers suggereren dat dit model effectiever zou kunnen zijn dan koolstofkredieten, die vaak niet geloofwaardig zijn en geen zinvolle resultaten opleveren.
De omkering van de koolstofbalans in de Afrikaanse bossen is een duidelijke waarschuwing. Om een verdere versnelling van de klimaatverandering te voorkomen, moet de wereld de uitstoot van fossiele brandstoffen sneller drastisch terugdringen en ervoor zorgen dat initiatieven zoals de Tropical Forests Forever Facility adequate financiering krijgen. De toekomst van de planeet hangt ervan af.
